Strategie dekarbonizacji polskich firm naftowych

Wprowadzenie: Zielona transformacja w branży naftowej

Globalne dążenie do neutralności klimatycznej stawia przed firmami z sektora naftowego jedno z największych wyzwań w ich historii. Przedsiębiorstwa opierające swój model biznesowy na wydobyciu, przetwórstwie i dystrybucji paliw kopalnych muszą radykalnie zrewidować swoje strategie, aby dostosować się do nowych realiów rynkowych i regulacyjnych. Polskie firmy naftowe, choć z pewnym opóźnieniem w stosunku do zachodnioeuropejskich odpowiedników, coraz aktywniej włączają się w ten trend.

W niniejszym artykule przeanalizujemy, w jaki sposób czołowe polskie firmy naftowe - PKN Orlen (wraz z przejętymi Grupą Lotos i PGNiG) oraz mniejsze podmioty z branży - odpowiadają na wyzwania klimatyczne, jakie cele redukcji emisji sobie stawiają i jakie inwestycje w odnawialne źródła energii realizują.

PKN Orlen: Od firmy naftowej do multienergetycznego koncernu

PKN Orlen, największa polska firma energetyczna, szczególnie po fuzji z Grupą Lotos i PGNiG, przyjął najbardziej ambitną strategię dekarbonizacyjną wśród polskich przedsiębiorstw z sektora paliwowo-energetycznego. Cel koncernu to osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku, z jasno określonymi celami pośrednimi.

Strategia dekarbonizacyjna PKN Orlen:

Kluczowe projekty dekarbonizacyjne PKN Orlen:

1. Baltic Power - największy projekt morskiej energetyki wiatrowej w polskiej części Bałtyku o mocy 1,2 GW, realizowany we współpracy z kanadyjskim Northland Power. Inwestycja o wartości około 35 mld zł ma zostać ukończona do 2026 roku i zapewni czystą energię dla około 1,5 mln gospodarstw domowych.
2. Program Hydrogen Eagle - kompleksowy projekt rozwoju gospodarki wodorowej w Polsce, Czechach i na Słowacji. Obejmuje budowę hubów wodorowych, sieci stacji tankowania oraz infrastruktury do produkcji zielonego wodoru z wykorzystaniem OZE. Do 2030 roku Orlen planuje posiadać instalacje o mocy 1 GW produkujące zielony wodór.
3. Rozwój fotowoltaiki - po przejęciu spółki Polska Grupa Fotowoltaiczna, Orlen intensywnie rozwija portfolio projektów słonecznych. Do 2030 roku planowane jest osiągnięcie mocy zainstalowanej na poziomie 1,3 GW. Już w 2022 roku koncern uruchomił farmę PV Wielbark o mocy 62 MW.
4. Modernizacja rafinerii - projekty zwiększające efektywność energetyczną istniejących instalacji rafineryjnych, pozwalające na redukcję emisji CO2 o około 1,4 mln ton rocznie.
5. Biopaliwa i recykling - inwestycje w produkcję biopaliw drugiej generacji oraz rozwój technologii recyklingu tworzyw sztucznych i odpadów w duchu gospodarki obiegu zamkniętego.

Warto podkreślić, że PKN Orlen, jako jedyna polska firma z sektora paliwowo-energetycznego, jest sygnatariuszem inicjatywy Science Based Targets (SBTi), co oznacza, że jej cele redukcji emisji są zgodne z najnowszą wiedzą naukową i Porozumieniem Paryskim.

Grupa Lotos i PGNiG przed fuzją: Zróżnicowane podejście do wyzwań klimatycznych

Przed włączeniem do struktury PKN Orlen, zarówno Grupa Lotos, jak i PGNiG realizowały własne strategie dekarbonizacyjne, choć o różnym poziomie ambicji i zaawansowania. Warto przeanalizować te podejścia, gdyż w pewnym stopniu nadal kształtują działania w odpowiednich segmentach połączonego koncernu.

Grupa Lotos - dekarbonizacja rafinerii i pierwsze kroki w OZE:

Strategia dekarbonizacyjna Grupy Lotos przed fuzją opierała się na dwóch głównych filarach:

• Program GREEN (Gdańska Rafineria Energooszczędna i Ekologicznie Nastawiona) - kompleksowy projekt modernizacji rafinerii w Gdańsku, mający na celu zwiększenie efektywności energetycznej i redukcję emisji CO2. W jego ramach zrealizowano m.in. projekt EFRA (Efektywna Rafinacja), który pozwolił na głębszy przerób ropy i redukcję emisji CO2 o około 100 tys. ton rocznie.
• Pure H2 i Green H2 - projekty produkcji i wykorzystania wodoru, zarówno konwencjonalnego (Pure H2), jak i zielonego, wytwarzanego z OZE (Green H2).

Grupa Lotos stawiała również pierwsze kroki w obszarze OZE, rozwijając projekty farm wiatrowych na lądzie oraz analizując możliwości inwestycji w morską energetykę wiatrową.

PGNiG - transformacja w kierunku niskoemisyjnych gazów:

Strategia PGNiG przed fuzją koncentrowała się głównie na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego oraz rozwoju technologii związanych z niskoemisyjnymi i odnawialnymi gazami:

• Biometan - rozwój technologii produkcji biometanu z odpadów rolniczych i komunalnych, z planem budowy około 20 biometanowni do 2026 roku
• Wodór - projekty badawczo-rozwojowe w obszarze magazynowania i transportu wodoru w infrastrukturze gazowej (program HYDRA)
• Efektywność energetyczna - modernizacja infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej w celu redukcji emisji metanu i zwiększenia efektywności energetycznej

Porównanie strategii dekarbonizacyjnych: PKN Orlen na tle europejskich konkurentów

Aby ocenić ambicje i realność strategii dekarbonizacyjnej PKN Orlen, warto porównać ją z podejściem czołowych europejskich koncernów naftowych, które w wielu przypadkach mają dłuższą historię działań na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Porównanie to pokazuje, że cele PKN Orlen są generalnie zgodne z kierunkiem wyznaczonym przez europejskich konkurentów, choć skala planowanych inwestycji w OZE jest znacząco mniejsza. Wynika to zarówno z różnic w wielkości firm (PKN Orlen, mimo znaczącego wzrostu po fuzji, pozostaje mniejszym podmiotem niż globalne koncerny naftowe), jak i z późniejszego startu w transformację energetyczną.

Wyzwania i bariery w realizacji strategii dekarbonizacyjnych

Realizacja ambitnych strategii dekarbonizacyjnych przez polskie firmy naftowe napotyka na liczne wyzwania i bariery, które można podzielić na kilka głównych kategorii:

1. Wyzwania technologiczne

Wiele technologii kluczowych dla głębokiej dekarbonizacji sektora naftowego wciąż znajduje się w fazie rozwoju i nie osiągnęło pełnej dojrzałości komercyjnej. Dotyczy to m.in.:

• Zielony wodór - technologia produkcji wodoru z OZE poprzez elektrolizę wody jest wciąż kosztowna i nieefektywna w dużej skali
• CCS/CCU (Carbon Capture and Storage/Utilization) - wychwytywanie i składowanie/wykorzystanie CO2 wciąż jest kosztowne i napotyka na bariery regulacyjne
• Zaawansowane biopaliwa - produkcja biopaliw drugiej i trzeciej generacji, które nie konkurują z produkcją żywności, wciąż jest ograniczona

2. Wyzwania ekonomiczne

Transformacja w kierunku niskoemisyjnej gospodarki wymaga ogromnych nakładów inwestycyjnych, co stawia przed firmami trudne wybory alokacji kapitału:

• Wysokie koszty inwestycji w OZE - mimo spadających kosztów technologii, rozwój farm wiatrowych czy fotowoltaicznych wymaga znaczących nakładów początkowych
• Niepewna rentowność nowych obszarów - biznes case dla wielu niskoemisyjnych technologii wciąż jest niepewny i zależny od wsparcia regulacyjnego
• Oczekiwania akcjonariuszy - balansowanie między inwestycjami w transformację a utrzymaniem satysfakcjonujących dywidend

3. Wyzwania regulacyjne i polityczne

Zmieniające się otoczenie regulacyjne wprowadza dodatkową niepewność w procesie planowania długoterminowych inwestycji:

• Zmiany w systemie EU ETS - rosnące ceny uprawnień do emisji CO2 i zmiany w zasadach ich przydziału
• Taksonomia UE - nowe wymagania dotyczące klasyfikacji inwestycji jako zrównoważonych
• Niepewność co do polskiej polityki energetycznej - opóźnienia w aktualizacji długoterminowej strategii energetycznej Polski

Rozwiązania i innowacje: Klucz do skutecznej dekarbonizacji

Mimo licznych wyzwań, polskie firmy naftowe aktywnie poszukują innowacyjnych rozwiązań, które mają pomóc w skutecznej realizacji strategii dekarbonizacyjnych. Wśród najciekawszych inicjatyw można wymienić:

1. Innowacyjne projekty wodorowe

PKN Orlen realizuje szereg pionierskich projektów w obszarze gospodarki wodorowej:

• Huby wodorowe w Płocku, Włocławku i Trzebini - zintegrowane centra produkcji, magazynowania i dystrybucji wodoru
• Stacje tankowania wodorem - budowa sieci 100 punktów tankowania wodoru do 2030 roku
• Elektrolizery dużej mocy - instalacje o mocy 250 MW do produkcji zielonego wodoru z wykorzystaniem energii z OZE

2. Projekty hybrydowe i magazynowanie energii

Rozwiązania zwiększające stabilność dostaw energii z OZE:

• Hybrydowe źródła energii - łączenie farm wiatrowych z instalacjami fotowoltaicznymi i magazynami energii
• Wielkoskalowe magazyny energii - projekty rozwoju zarówno akumulatorowych systemów magazynowania energii, jak i technologii Power-to-Gas
• Inteligentne sieci energetyczne - rozwój technologii smart grid optymalizujących zużycie energii

3. Biopaliwa nowej generacji i gospodarka obiegu zamkniętego

Inicjatywy zmierzające do ograniczenia śladu węglowego produktów:

• Biopaliwa drugiej generacji - produkcja paliw z odpadów rolniczych i przemysłowych
• Recykling chemiczny tworzyw sztucznych - technologie przetwarzania odpadów plastikowych na surowce dla przemysłu petrochemicznego
• Paliwa syntetyczne - rozwój technologii produkcji paliw syntetycznych z wykorzystaniem wodoru i CO2

Znaczenie ESG i raportowania niefinansowego

Istotnym elementem strategii dekarbonizacyjnych polskich firm naftowych jest rosnące znaczenie czynników ESG (Environmental, Social, Governance) oraz związanego z nimi raportowania niefinansowego. PKN Orlen, jako lider rynku, systematycznie rozwija swoje praktyki w tym obszarze:

1. Kompleksowe raportowanie ESG

PKN Orlen publikuje szczegółowe raporty zintegrowane, obejmujące zarówno wyniki finansowe, jak i niefinansowe. Raportowanie to jest zgodne z międzynarodowymi standardami, takimi jak GRI (Global Reporting Initiative), SASB (Sustainability Accounting Standards Board) oraz TCFD (Task Force on Climate-related Financial Disclosures).

2. Transparentność emisji

Koncern systematycznie zwiększa zakres i szczegółowość raportowanych danych o emisjach gazów cieplarnianych:

• Zakres 1 - emisje bezpośrednie z działalności operacyjnej
• Zakres 2 - emisje pośrednie związane z zakupem energii
• Zakres 3 - emisje w łańcuchu wartości, w tym te związane z wykorzystaniem produktów przez klientów końcowych

3. Analiza scenariuszowa i zarządzanie ryzykiem klimatycznym

Zgodnie z zaleceniami TCFD, PKN Orlen implementuje analizy scenariuszowe, oceniające odporność strategii biznesowej na różne scenariusze klimatyczne, w tym scenariusz zgodny z celem Porozumienia Paryskiego (ograniczenie wzrostu temperatury do 1,5°C).

4. Zielone finansowanie

Rosnące znaczenie ESG przekłada się również na sposób finansowania transformacji energetycznej. PKN Orlen aktywnie korzysta z instrumentów zrównoważonego finansowania:

• W 2021 roku wyemitował pierwszą w historii polskiego rynku korporacyjną emisję zielonych euroobligacji o wartości 500 mln euro
• Planuje dalsze emisje obligacji zrównoważonego rozwoju (Sustainability-Linked Bonds)
• Pozyskuje kredyty powiązane z realizacją celów zrównoważonego rozwoju (Sustainability-Linked Loans)

Perspektywy na przyszłość: Droga do 2050 roku

Transformacja energetyczna polskich firm naftowych to proces, który będzie trwał przez najbliższe dekady. Analiza obecnych strategii i trendów rynkowych pozwala nakreślić prawdopodobne etapy tej transformacji:

Faza 1 (2023-2030): Dywersyfikacja i pierwsze znaczące inwestycje w OZE

W tej fazie, którą obecnie obserwujemy, kluczowe działania obejmują:

• Znaczące, ale wciąż ograniczone inwestycje w OZE (głównie farmy wiatrowe i fotowoltaika)
• Optymalizację procesów rafineryjnych w celu redukcji emisji
• Rozwój kompetencji w nowych obszarach technologicznych
• Pilotażowe projekty w obszarze wodoru i magazynowania energii
• Stabilizację i integrację po fuzji PKN Orlen z Grupą Lotos i PGNiG

Faza 2 (2030-2040): Radykalna transformacja modelu biznesowego

W tej dekadzie spodziewane są bardziej fundamentalne zmiany:

• Znaczący wzrost udziału OZE w miksie energetycznym koncernu
• Komercjalizacja technologii wodorowych na dużą skalę
• Zmiana produktowa - stopniowe odchodzenie od tradycyjnych paliw kopalnych
• Wdrożenie technologii CCS/CCU w procesach rafineryjnych
• Przebudowa stacji paliw w wielofunkcyjne huby energetyczne

Faza 3 (2040-2050): Finalne dostosowanie do gospodarki zeroemisyjnej

Ostatni etap transformacji, zmierzający do osiągnięcia neutralności klimatycznej:

• Dominacja OZE w strukturze wytwarzania energii
• Marginalizacja tradycyjnego biznesu naftowego
• Kompensacja pozostałych emisji poprzez technologie ujemnych emisji
• Pełna integracja z gospodarką wodorową
• Całkowicie nowy model biznesowy oparty na usługach energetycznych

Realizacja tej wizji będzie wymagała konsekwentnych działań, ogromnych nakładów inwestycyjnych oraz zdolności adaptacji do zmieniających się warunków rynkowych i regulacyjnych.